یکی از اقلیت های قومی در ایران گرجی ها هستند.

امروزه بیشتر گرجی ها در شهرستان فریدونشهر برخی از شهر ها و روستاهای فریدن از جمله بوئین میاندشت و افوس در استان اصفهان،منطقه خوسف در جنوب بیرجند،شهرستان طبس در استان یزد و روستاهای گرجی محله-گرجی سرا-گرجی آباد-گرجی کلا-گرجی پل-پاشاکلاو... در استان مازندران و همچنین نواحی ساحلی دریای خزر از جمله روستای قاسم آباد گرجی هستند.جمعیت گرجی های ایران 70000نفر تخمین زده میشود.

تاریخچه مهاجرت گرجی ها به ایران

نقطه شروع ورود گرجی ها به ایران از بدو تأسیس دودمان صفوی یعنی سال ۹۰۷ قمری می‌باشد. در سالهای ۹۳۰ تا ۹۶۷ شاه تهماسب یکم چهار بار به گرجستان لشکر کشی کرد که در لشکرگشی چهارم حدود سی هزار گرجی را روانه‌ ایران کرد.

حملات صفویان با بهانة گسترش اسلام و جهاد با کفار صورت می‌گرفت اما در حقیقت علت اصلی حملات غارت کلیساهای گرجستان و اموال گرجیان و به اسارت گرفتن گرجیان و تصرف کردن سرزمینهای آباد گرجستان بود. به هرحال این حملات باعث پرشدن خزاین صفویان و خرابی گرجستان و آوارگی  گرجیان  می‌گردید.

اوج حملات صفویان به گرجستان در عصر شاه‌عباس اول بود. وی و سردارانش به دفعات با بهانه‌های واهی به گرجستانی که عدم اتحاد حکام آن باعث ضعف آنان شده بود تاختند. در طی این حملات بیش از دویست هزار گرجی به ایران کوچانده شدند و نزدیک به همین تعداد نیز به قتل رسیدند. تنها در یکی از حملات شاه عباس به گرجستان وی بیرحمانه در مدت بیست روز ۱۳۰ هزار گرجی را به زور روانه ایران کرد و صدهزار نفر را نیز به قتل رساند.

پس از فتح افغانستان به دست «گرگین خان» - سردار گرجی الاصل  سپاه صفوی - در زمان «شاه عباس» در «گرجستان» شورشی رخ داد . لذا شاه عباس یکی از سرداران گرجی الاصل سپاه خود به نام «قرچاغای خان» را به همراه گرگین خان به گرجستان فرستاد تا شورشیان را متوقف کنند . سپس این دو سردار گرجی همراه با نیروهای خود در نزدیکی شهر «تفلیس» امروزی اردو زدند تا در اسرع وقت به ماموریت خود عمل کنند . تا اینکه نامه ای به دست گرگین خان رسید که از طرف شاه عباس خطاب به قرچاغای خان نوشته شده بود : «تمام شورشیان رابه قتل رسانده و خانواده هایشان را تبعید کنید .» گرگین خان که تحمل به قتل رسیدن و تبعید هموطنان خود را نداشت، شبانه و به طور محرمانه با سران گرجی میزگردی تشکیل داد و راجع به دستور شاه عباس با آنان مشورت نمود . آنان تصمیم گرفتند که سپاهیان شاه عباس را نابود کنند . و در نهایت در صحرایی به نام «مارتقوپی» بر سربازان سپاه صفوی چیره شدند .

گرگین خان به دلیل زندگی در کنار سران سلسله ی صفوی، مورد بدبینی خوانین گرجی قرار گرفته بود . از این رو همراه با خانواده اش به «امپراتوری عثمانی» پناهنده شد که سرانجام این کار چیزی به جز مرگ به دست سران عثمانی نبود .

با پناهنده شدن گرگین خان به عثمانی و مرگ او، بین اقوام گرجی اختلاف ایجاد شد و این بار در مقابل لشکر 200000 نفری و تازه نفس سپاه صفوی شکست خوردند . 

در نتیجه شاه عباس آنان را به داخل ایران کوچانید و مخصوصا دستور داد که هر یک از این اقوام را به ولایتی که در آن آب و هوا و شرایط زندگی با وطن اصلی ایشان شبیه باشد انتقال دهند .  به همین خاطر در ابتدای ورود گرجی ها به ایران، آنها را در «مازندران» که گمان می رفت از لحاظ آب و  هوایی همانند گرجستان است، سکونت دادند ولی با نامساعد بودن آب و هوا اکثر آنان به شهرستان های داخلی ایران روانه شدند .  از تعداد 300 هزار نفر مهاجر گرجی به نقاط مختلف ایران ، نیمی از آنها به «اصفهان» و «شیراز» وارد شدند .

گرجیانی که روانة ایران شدند بدلیل لیاقت ذاتی و صداقت و شایستگی به سرعت پله‌های ترقی را پیمودند. بسیاری از آنها به بالاترین مقامات کشوری و لشکری دست یافتند که در منابع به لیست طویلی از امرا و حکام گرجی در عصر صفوی برمی‌خوریم.

از معروفترین امرا و حکام گرجی دوران صفویه که مصدر خدمات  ارزشمندی برای ایران گردیدند می‌‌توان به ۱ – الله وردی خان اوند ایلادزه سازنه پل الله وردی خان مشهور به سی وسه پل و اولین سپهسالار شاه عباس و حاکم تمامی فارس ۲ – امام قلی خان پسر الله وردی خان فاتح هرمز و اخراج کنندة پرتغالیان و حاکم فارس اشاره کرد.

البته مهاجرت گرجیان به ایران صرفا در زمان صفویان نبوده و قبل و حتی پس از آن نیز تعدادی از گرجیان در بخشهای پراکنده ای از ایران امروزی از جمله مازندران، یزد، اصفهان، طبرستان، طبس و بیرجند ساکن بوده اند . عمده ترین این مهاجرت ها دلیل تجاری داشته که از این میان مهمترین بازماندگان آنان در مسیر تجارت گرجی های از مسیر آستارا، مازندران، طبرستان، خراسان و بیرجند به طرف هندوستان  بوده است. حتی نام برخی از روستاها و یا مناطق امروزی در شمال و شرق ایران ریشه در زبان گرجی دارد. به عنوان مثال می توان به گرجی های خوسف در جنوب بیرجند اشاره نمود. درلغت نامه دهخدا نام خوسف ( خوس اف و یا خودس اف) (نام منطقه ای در جنوب بیرجند) ریشه در زبان گرجی دارد. اینکه خوسف چه زمانی به این نام نامیده شد واقعا" معلوم نیست ولی اساسا" این منطقه را گرجی ها و قبل از ظهور اسلام بنیاد نهادند. و بیشتر از آنچه امروز مورد توجه قرار گرفته از نظر اقتصادی و تجاری مورد توجه تجار و بازرگانان قرار داشت و از خوسف به عنوان یک کاروان سرای تجاری نام برده می شد.این منطقه بیشتر استراحتگاه تجار مختلف بویژه منزلگاهی برای بازرگانان گرجی در مسیر تجارت به هند بود.از آن جمله می توان به قبایل خودسیانی، خوسفیانی و خوسفی دراین منطقه اشاره نمود . قبایل یاد شده که تجارت پارچه، پیشه آنان بوددر بهار سال 1191 هجری خورشیدی از منطقه سوخومی در شمال غرب گرجستان، که بخشی از ایران محسوب می شد، به قصد تجارت پارچه از مسیر ایران قصد سفر به کشمیر هندوستان را داشتند. این کاروان بزرگ تجاری گرجی پس از ترک منطقه سوخومی در شمال غربی گرجستان امروزی و عبور از آذربایجان از مسیر آستارا، رشت وارد سرزمین طبرستان شدند. و از این طریق پس از گذشت روزهای متوالی وارد سرزمین خراسان بزرگ شده تا اینکه به منطقه بیرجند در جنوب خراسان رسیدند. و چند صباحی را طبق معمول در کاروانسرای تجاری خود استراحت نمودند. هنگام عبور از مرز امروزی ایران و افغانستان در حوالی نهبندان در آن منطقه بین راهزنان و آنان جنگی در گرفت و بخش عمده ای از اموال آنها به تاراج رفت.  تعداد از آنان کشته شدند و برخی نیز گریختند . بازماندگان این قبایل توسط گرجی های خوسف در جنوب بیرجند پناه داده شدند و لی پس از مدت کوتاهی همزمان با انعقاد پیمان نامه گلستان سرنوشت این قبایل به گونه دیگری رقم خورد و امکام بازگشت به گرجستان برایشان مهیا نشد. بازماندگان این کاروان بناچار در همان منطقه ساکن شدندو سعی در رونق مجدد پیشه خود نمودند. افرادی از این کاروان مدتها بعد با عبور از ناحیه کرمان و چاه بهار به بمبئی مهاجرت نمودند و به کمک پارسیان هند شغل خود را تقویت نمودند. تعداد کمی از افراد در خوسف ماندگار شدند که همین تعداد قلیل در زمان شوکت الملک حاکم وقت بیرجند بطور محترمانه مورد حمایت وی واقع شدند و بعدها به دعوت حاکم طبس برای امور بازرگانی به طبس دعوت شدند( قبائلی که بعدها خوسفی، خوسفیان، آریامنش و طاهریان شهرت یافتند). مهاجرین طی سالهای 1280 هجری خورشیدی تا کنون به مناطقی از جمله، طبس، کرمان، یزد و اصفهان کوچ کردند. گرجی ها همواره انسانهای نجیب و پرکار و وفادار بوده و در ازمنه مختلف توانستند با همین روحیه بر مشکلات خود فائق آیند. لیاقت، شایستگی و روحیه پویایی و کنار آمدن با ناملایمات و وفاداری آنها به پاسداری از آرمانهای اجدادشان باعث شد تا با تلاش و یکرنگی و صداقت بتواننداعتمادعمومی را در انجام وظائف و مسئولیت های سنگین جلب نمایند.گرجیانی که روانة ایران شدند بدلیل لیاقت و صداقت و شایستگی به سرعت پله‌های ترقی را پیمودند. بسیاری از آنها به بالاترین مقامات کشوری و لشکری دست یافتند که در منابع به لیست طویلی از امرا و حکام گرجی در عصر صفوی برمی‌خوریم.

 

براساس  نوشته های مورخین و سیاحان آن زمان حدود دویست هزارگرجی  اسیر با پای پیاده از گرجستان تا ناحیه اصفهان رانده شدند. بخشی از گرجی ها که ابتدا در شهر اصفهان، سپس در شهر تازه تاسیس نجف آباد ساکن بودند، بعد ها روانه نواحی غربی تر یعنی فریدن و فریدون شهر امروزی شدند.

به نظر می رسد که گرجی ها، نه همچون ارامنه که با حفظ دین خود بیشتر به حرفه های ساده پرداختند، بيشتر به امور نظامی علاقه مند بودند. برخی از آنها پس از پذیرش اسلام به شغل های بالای نظامی و حتی فرماندهی و حاکمیت استان های کشور رسیدند.

گفته می شود که در زمان صفویه بیش از چهل حاکم گرجی الاصل وجود داشته است. سهیم بودن گرجی ها در قدرت تا زمان افشاریه و زندیه و حتی تا دوره قاجاریه ادامه داشته است. به نظر می رسد که گرجی های اولیه هویت خود را بیشتر در شراکت در قدرت سیاسی با صفویان ترک تبار یافتند.

ظاهرا با شکستی که گرجی های سرکش از لشکر کریم خان زند خوردند، موقعیت اجتماعی سیاسی خود را ازدست داده و از آن پس در روستاهای اطراف فریدون شهر امروزی به کارهای ساده کشاورزی و دامداری مشغول شدند.

کوه سیخه یا سیخک که بین فریدون شهر وروستای چغیورت، یکی از روستاهای مهم گرجی نشین امروز ایران، واقع شده، محل تار ومار کردن گرجی ها توسط لشکر کریم خان زند است. این محل برای گرجیان امروز از یک سو نماد مقاومت و سرکشی نیاکانشان و از سوی دیگر نماد جبر و زورگوئی امرای ایرانی است.

شناخته شده ترین گرجی ساکن ایران الله وردی خان است. وی که از خاندان اوندیلادزه، از ثروتمندان و زمین داران  آن زمان بود در جوانی دربرابر سی سکه طلا به فروش رسید و بعد از اینکه چندین بار در معرض خرید و فروش واقع شد به دربار شاه طهماسب صفوی راه  یافت.

 

الله وردی خان نه تنها بعنوان جنگجو و فرمانده نظامی  شناخته شده، بلکه خدمات فرهنگی و عمرانی او نیز با تاریخ ایران رقم خورده است. پل مشهور سی و سه پل در اصفهان که یکی از شاهکارهای معماری ایران است به دستور و با هزینه وی ساخته شد.

گرجی های امروز فریدن و فریدون شهر عمدتا در هفت روستا پراکنده اند که تعداد آنها هر روزبه دلیل مهاجرت به شهرها کمتر می شود. شهرک یزدان شهر در حاشیه شهر نجف آباد نیزازمناطق مهم گرجی نشین امروز محسوب می شود.

علاوه بر آن گرجی ها در شهرهای دیگر ایران بخصوص اصفهان و تهران بطور پراکنده زندگی می کنند و برخی از آنان از تحصیل کردگان و متخصصین برجسته هستند. گفته می شود که تعداد با سوادان و تحصیل کردگان گرجی به نسبت جمعیت آنها بسیار بالاست.

از فرهنگ قدیم گرجی ها امروز تنها زبان آنهاست که هویت قومی آنان را مشخص می سازد. نوعی سقف خانه و نوعی فرش که در ناحیه فریدون شهر و بخصوص در چغیورت به طرح گرجی معروفند، امروز دیگر به ندرت ساخته و بافته می شوند.

کوشش برای آموزش زبان و الفبای نیاکان که با زبان و خط گرجی متداول در فریدن متفاوت است نیزدر این روزها طرفدارانی دارد. در فریدون شهر مغازه هایی یافت می شوند که تابلو آنها به دو خط فارسی و گرجی نوشته شده است.

پس از فروپاشی اتحاد شوروی ارتباط اقتصادی و اجتماعی بین گرجی های ایران و کشورگرجستان افزایش یافته است.

گرجی ها در استان اصفهان

گرجیانی که به اصفهان مهاجرت کردند ،  ابتدا در زمان شاه عباس در «عباس آباد» اصفهان و پس از مدتی با تاسیس «نجف آباد» توسط «شیخ بهایی» در نجف آباد زندگی کردند.  که به دستور شاه عباس عده ای از آنان که دارای خصال ستیزه جویی و جنگاوری بودند ، جهت حفظ منطقه فریدن و همچنین پایتخت از حملات و غارتگری های اقوام لر و کرد همچنین به دلیل آب و هوای مساعد و مزارع و شکارگاه های مناسب به فریدن مهاجرت کردند .  (در کل این بهترین روش نابودی گرجی ها از نظر شاه عباس بوده تا هم انتقام نابودی سپاهش را در مارتقوپی از جنگاوران گرجی بگیرد ، و هم آنان را سدی در مقابل یورشهای اقوام لر قرار دهد ، و نیز بهترین روش از بین بردن فرهنگ آنان ، که آنان را در مجاورت اقوام ارمنی ، لر ، ترک ، فارس و عرب قرار بدهد . که علت تقلیل فرهنگ ، زبان و نژاد گرجی در منطقه نیز همین است .) جمعیت مهاجران گرجی به فریدن چیزی حدود 30 الی 40 هزار نفر بوده که هفت هزار خانوار را تشکیل می دادند ، البته به دلیل مهاجرت های زیاد ،  جمعیت گرجیان ساکن در منطقه افزایش چشم گیری نداشته است .